Sprawna ręka. Moshe Kupferman / Marek Chlanda

Artyści: Moshe Kupferman, Marek Chlanda
Kuratorzy: Ewa Łączyńska-Widz, Piotr Stasiowski
Współpraca merytoryczna: Igor Bloch
Współpraca artystyczna: Magdalena Burdzyńska, Przemysław Branas, Kaja Gliwa, Jadwiga Sawicka
Oprawa graficzna: Magdalena Burdzyńska

Byliśmy w pracowni Marka Chlandy.
Na stole leżała książka z obrazami.
Obrazy były bardzo intensywne, intrygujące. Zapytaliśmy: kto je namalował?
Marek odpowiedział: Moshe Kupferman, malarz z Jarosławia.

Nasza wizyta w krakowskiej pracowni Marka Chlandy miała miejsce ponad dwa lata temu. Od tamtego czasu przebyliśmy wspólnie długą drogę. Prowadziła nas ona przez Jarosław, miejsce urodzenia Moshe Kupfermana. W podkarpackim mieście prezentowaliśmy twórczość i życie wybitnego polsko – izraelskiego malarza mieszkańcom, którzy nie wiedzieli o jego istnieniu. Razem z Kają Gliwą, Markiem Chlandą, Igorem Blochem i Przemkiem Branasem przeprowadziliśmy warsztaty na temat twórczości Kupfermana w Zespole Szkół Plastycznych. W jego 90. urodziny, w towarzystwie jego dzieci uroczyście odsłoniliśmy pamiątkową tablicę na ścianie domu, w którym się urodził, a Kapela Brodów zagrała specjalny koncert na jego cześć w dawnej Synagodze. Z przewodnikiem odwiedzaliśmy miejsca, które z pewnością znał i pamiętał z przedwojennego życia w Jarosławiu, między innymi nieczynny dzisiaj secesyjny budynek Stowarzyszenia Rękodzielników Żydowskich Jad Charuzim – Sprawna Ręka.

18 grudnia 2016 roku otworzyliśmy wystawę pod tym tytułem w Biurze Wystaw Artystycznych w Tarnowie. Pokazaliśmy na niej prace Kupfermana przywiezione m.in. z kibucu Lochamej HaGeta’ot, Bojowników Gett. Moshe był jednym ze współzałożycieli tego miejsca, związał z nim swoje całe powojenne życie. Początkowo pracował tam jako murarz, stopniowo odkrywając swoją malarską pasję. Doświadczenie rzemieślniczej pracy ujawnia się w jego obrazach, które są bardzo wypracowane, łączą wielorakie działania – nakładanie farby, rysowanie, zdrapywanie, zdzieranie części warstw. Na wielu z jego obrazów można znaleźć po kilka jego sygnatur, tak, jakby każdym kolejnym podpisem sygnował upływ czasu, jaki spędził na tworzeniu kolejnych wersji przedstawienia. Kupferman traktował swą pracę malarza tak, jak pracę budowniczego na rzecz kibucu. Z wielkim oddaniem podchodził do aktu twórczego, codziennie przez wiele godzin pracował nad obrazami. Stąd ich potężna energia. Na wystawie Sprawna ręka w BWA Tarnów obrazy Moshego pokazaliśmy razem z malarstwem i instalacjami Marka Chlandy, które stanowiły jego osobistą korespondencję z pracami przyjaciela.

Moshe i Marek poznali się w 1993 roku, gdy Kupferman przygotowywał się do swojej wystawy w Muzeum Sztuki w Łodzi i CSW Zamku Ujazdowskim. Wspólnie pokazywali swe prace na zbiorowej wystawie Gdzie jest twój brat, Abel? w warszawskiej Zachęcie w 1995 roku. Nie mieli jednak okazji, by ich obrazy zestawione zostały ze sobą w dialogu. Kupferman nie podejmował nigdy tematyki wojennej w swoich pracach poza jednym przypadkiem, gdy w 1999 roku namalował serię obrazów The Rift in Time. Chlanda, już po śmierci Kupfermana spędził kilka dni w jego pracowni w kibucu w 2008 roku. W trakcie tego pobytu powstała seria prac na płótnie i tekturze zatytułowanych After the Rift in Time, odnoszących się do doświadczenia pracy Moshego, ale też do Akropolis Jerzego Grotowskiego i Józefa Szajny i metaforycznej oraz dosłownej energii, którą odnaleźć można w pracach obydwóch twórców. Prace te zestawione zostały ze sobą dopiero teraz.

Po ekspozycji w tarnowskim BWA obrazy Kupfermana i Chlandy pokazujemy w Gdańskiej Galerii Miejskiej. Konkretnie – w jej oddziale dedykowanym Günterowi Grassowi przy ul. Szerokiej. Co znamienne, Grass był młodszy od Kupfermana zaledwie o rok. Obaj musieli opuścić swoje miejsca urodzenia z powodu wojny, choć ich życiowe doświadczenia skrajnie się różniły. Kratka, którą widzisz w wielu moich pracach, jest dla mnie podstawową formą – mówił Moshe w wywiadzie ze Stuartem Klawansem w 1995 roku – Linie poziome są jak horyzonty – różne punkty widzenia na rzeczywistość – a każda linia pionowa jest jak ludzka obecność. Można zatem stwierdzić, że ta kratka jest sposobem sankcjonowania różnic. Pokazuje, że różne elementy – nie tylko elementy, ale wartości – mogą współistnieć, w wielorakich obecnościach. Kratka jest sposobem łączenia doświadczeń, nie eliminowania ich.

Wystawie towarzyszy katalog pt. Sprawna ręka, wydany przez BWA Tarnów i GGM.

Prace na wystawie prezentowane są dzięki uprzejmości Kupferman Collection i Sommer Contemporary Art, Muzeum Sztuki w Łodzi i Marka Chlandy.

Moshe Kupferman – Urodził się w Jarosławiu 12 sierpnia 1926 roku. Jego rodzice prowadzili Sklep Konfekcji Męskiej i Dziecinnej. Uczęszczał do hebrajskiej szkoły Tarbut, a na niecały miesiąc przed wybuchem wojny obchodził swoją Bar micwę. W 1941 roku wraz z rodziną został zesłany do obozów odosobnienia w Kazachstanie i na Uralu. Po II wojnie wrócił początkowo do Polski, ale szybko emigrował do Niemiec, gdzie przystąpił do Ruchu Młodzieżowego Dror i mieszkał w obozie dla dipisów. W 1948 roku wyjechał do Izraela, gdzie był jednym z założycieli kibucu Bojowników Gett Lahamej HaGeta’ot. Pracował tam jako murarz, ale równocześnie rozwijał swój talent malarski. Wybitne osiągnięcia w tej dziedzinie zaowocowały szeregiem jego indywidualnych wystaw w takich miejscach jak Muzeum Izraela w Jerozolimie, Muzeum Sztuki Współczesnej w Hajfie, Stedelijk Museum w Amsterdamie, Muzeum Narodowym w Sztokholmie, Centrum Pompidou w Paryżu, Muzeum Żydowskim w Paryżu. Jego prace pokazywane były również na wielu zbiorowych wystawach takich jak XLII Biennale Sztuki w Wenecji, Worcester Art Museum w USA, Los Angeles County Museum of Art, czy w The Jewish Museum w Nowym Jorku. W Polsce jego prace pokazywane były w Muzeum Sztuki w Łodzi, CSW Zamku Ujazdowskim i Zachęcie Narodowej Galerii Sztuki. Zmarł 20 czerwca 2003 roku w kibucu Bojowników Gett.

Marek Chlanda – Urodził się 12 listopada 1954 roku w Krakowie. Rysownik, grafik, rzeźbiarz, autor instalacji, performer. Studiował na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, dyplom uzyskał w 1978 roku. Swoje prace pokazywał na indywidualnych wystawach m.in. Galleri Kanal 2 w Kopenhadze, Muzeum Sztuki w Łodzi, w Budapest Galeria w Budapeszcie, Tel Aviw Museum of Art, Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie, Curt Marcus Gallery oraz Kentler International Drawing Space w Nowym Jorku, Galerii Muzelewska i Muzeum Narodowym w Poznaniu, Bunkrze Sztuki i MOCAK w Krakowie, Galerii Foksal w Warszawie. Brał udział w zbiorowych wystawach: 11 Biennale de Paris w Musee d’Art Moderne de la Ville de Paris, Art Gallery of New South Wales w Sydney, Third Eye Centre w Glasgow, Kunstlerhaus Bethanien w Berlinie, 22 Bienal de Sao Paulo, The First Gwangju Biennale, Martin Gropius Bau w Berlinie, Sonje Museum of Contemporary Art w Kyongju, Mucsarnok w Budapeszcie, Chicago Cultural Center, MUHKA Antwerpen, BWA Tarnów, National Art Museum of China NAMOG, Beijing. Mieszka w Krakowie.

źródło: www.ggm.gda.pl